Met plezier heb ik hét boek van Miles Richardson gelezen. Ik zeg hét boek, want het voelt alsof dit het boek is waar hij al twintig jaar naar toe heeft gewerkt. Het boek is één groot pleidooi om natuur-verbondenheid serieus te nemen, als hoop voor de toekomst.
In het begin van het boek beschrijft Richardson hoe ver we als mens van de natuur af zijn komen te staan. Hoe meer we consumeren om aan een moderne levensstijl te kunnen voldoen, hoe meer we los lijken te komen van de natuur. Dat proces is al duizenden jaren bezig, maar kreeg nog eens een versnelling sinds de verlichting. Vanaf toen zijn we de wereld zo ongeveer als machine gaan zien. Waarbij je problemen gewoon kan ‘fixen’, bv door een onderdeel te vervangen met een nieuw of slimmer apparaat. Volgens Richardson vormt deze mechanische manier van kijken een dramatische wending in de geschiedenis, omdat we daarmee zijn vergeten hoe alles samen hangt. Het gevolg is dat we zo in ons hoofd, met onszelf en onze objecten bezig zijn, dat we de relaties met anderen en onze omgeving niet meer zien. En dat heeft dan weer geleid tot onze huidige uitdagingen, zoals klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, en ook problemen met mentale gezondheid. Aan de hand van verschillende studies betoogt Richardson dat we diep in ons bestaan behoefte hebben aan verbondenheid met natuur.
Vervolgens worden in het boek vele voorbeelden genoemd waaruit blijkt dat herverbinden met natuur goed is voor ons welzijn. Daarbij benadrukt Richardson dat gewoon de natuur ingaan niet genoeg is. Het wordt pas echt goed voor ons welzijn als we natuur echt aandacht geven, en de natuurverbondenheid groeit. Gewoon de natuur inlopen is niet genoeg, je moet er nog wat voor doen. Sommigen zullen daar iets meer voor moeten doen dan anderen, want verbinden met natuur wordt makkelijker als je open, eerlijk en bewust in het leven staat. Het goede nieuws is overigens ook, dat mensen die minder met natuur zijn opgegroeid, toch vatbaar kunnen zijn voor verbetering van natuurverbondenheid. Richardson schuwt ook de woorden ‘spirituele behoefte’ niet, waarbij hij de potentiële rol van natuurverbondenheid benoemt bij zingeving. Hij haalt een Filipijns onderzoek aan, dat laat zien dat mensen die zich meer verbonden voelden met natuur hun leven gemiddeld zinvoller vonden. Deze mensen scoorden ook beter op mentale gezondheid.
Tot zover de voordelen voor de mens. Een ander hoofdstuk benadrukt dat hogere natuur-verbondenheid leidt tot duurzamer gedrag. Dat hebben we overigens ook bij onze Earthfulness Challenge gezien. Na afloop van de challenge in 2022 bleek de gemiddelde bereidheid om zich in te zetten voor natuur significant hoger. In het licht van de enorme mondiale opgaven van vandaag, maakt Richardson zich sterk dat het vergroten van natuurverbondenheid top-prioriteit moet zijn in deze tijd.
Hij neemt ruim de tijd om zijn oefening ‘three good things in nature’ te beschrijven. Hierbij werden mensen gevraagd elke dag drie dingen op te schrijven die goed zijn in natuur. De oefening bleek enorm effectief om natuur-verbondenheid te vergroten. Herverbinden met natuur hoeft dus helemaal niet zo moeilijk te zijn! Dat kan gewoon bij iedereen om de hoek - een boom in de straat, een plant in de kamer - er is altijd wel voldoende groen in de buurt om je mee te verbinden. Daarmee gaat Richardson in op de vele studies die hij en zijn groep aan de Engelse Derby Universiteit doen om verschillende ‘pathways’ te ontdekken; routes die helpen bij het verbinden met natuur. Het gaat daarbij om gebruik van de zintuigen, emoties, schoonheid, zingeving en compassie. Tegelijkertijd waarschuwt Richardson dat je niet over één nacht een relatie opbouwt. Het vraagt langere programma’s.
Daar kan (overheids-)beleid dan weer bij helpen, bijvoorbeeld door te zorgen dat educatieprogramma’s zich niet alleen richten op het brengen van kinderen en mensen in de natuur, maar ook door te zorgen dat zij daar dan ook iets doen. De Universiteit van Derby helpt de overheid de mate van natuurverbondenheid in de maatschappij daadwerkelijk te meten (misschien ook leuk voor ons Centraal Bureau Statistiek?). Overheidsbeleid kan ook zorgen dat er rekening wordt gehouden met natuur-verbondenheid in ruimtelijke ordening. Richardson stelt bijvoorbeeld voor dat iedereen in zijn buurt minstens 60 vogelsoorten moet kunnen zien of horen. Daarnaast zouden ook ziekenhuizen veel natuurlijker en groener kunnen worden ingericht. Hij noemt Plymouth, dat zich klaarblijkelijk profileert als ‘natuur-stad’. Dat was nieuw voor mij, maar ik knoop het in mijn achterhoofd voor een volgende vakantietrip. 🙂
Door het boek heen vertelt Richardson ook wat over zijn persoonlijke verhaal, waarom hij zijn hele carrière is gaan richten op natuur-verbondenheid. Hoe hij zichzelf hervond tijdens wandelingen in natuur bij hem in de buurt, en hoe hij daar vervolgens ook zijn beroep op bouwde. Het boek leest makkelijk en met het boek heeft hij, voor zover ik weet, het eerste overzichtelijk boek geschreven over de ins-en-outs van natuurverbondenheid. Ikzelf mistte soms nog wel wat extra diepgang. Ik had best een wat dikker boek gewild, met meer informatie over de wetenschappelijke studies en artikelen waar hij naar verwijst. Maar ik heb inmiddels al zoveel over het onderwerp gelezen, dat ik waarschijnlijk ook niet meer de lezer ben waar hij op mikt. Meer dan twee jaar geleden hadden Riyan van den Born (Radboud Universiteit) en ik een digitale ontmoeting met Richardson. Hij vertelde over zijn ambitie om vergroten van natuurverbondenheid ‘mainstream’ te maken. Hij wil (terecht) dat natuurverbondenheid zich niet beperkt tot een groep hoger opgeleide ‘groendenkers’, maar voor iedereen. Daarom is het boek waarschijnlijk ook vrij compact van omvang. In zo’n 250 pagina’s geeft Richardson een overzicht van de relevante aspecten rond het concept natuurverbondenheid. Als je je echt wilt verdiepen in één zo’n aspect, ik noem maar wat, bijvoorbeeld de neurowetenschappelijke achtergronden bij natuurverbondenheid, dan zijn andere boeken aan te raden. Maar toch hoop ik dat iedereen die zich met natuurverbondenheid bezig houdt het boek leest. Zoals Richardson schrijft, zijn de benaderingen voor verbinden met natuur nog heel gefragmenteerd en nog lang niet uitontwikkeld. Het overzicht van dit boek kan helpen om te zien waar we elkaar raken, waar we elkaar kunnen aanvullen en wat er nog nodig is om mensen te helpen herverbinden met natuur.
Arjan Berkhuysen, september 2023